Bilgi ve İletişim Teknolojileri (ICT) dünya patent pastasından en büyük payı alan teknik alan durumunda ve diğer hukuk alanlarından daha hızlı adapte olsa da fikri mülkiyet mevzuatları ve içtihatları yine de bu alandaki hızlı gelişmeleri yakalamakta zorlanıyor.
ICT alanındaki buluşların patent mevzuatlarındaki karşılığı genellikle Bilgisayar Tabanlı Buluşlar (Computer Implemented Inventions-CII) olarak geçiyor ve CII kapsamına giren hangi buluşların patentle korunabileceği hangisinin korunamayacağı hususu fikri mülkiyet profesyonelleri arasında güncel bir tartışma konusu. Ön bilgi olarak, bilgisayar tabanlı buluşların patentlenmesi konusuna Amerika, Güney Kore ve Japonya gibi ülkeler daha kapsayıcı yaklaşırken, bizim de ülke olarak benimsediğimiz Avrupa Patent içtihatları konuya biraz daha temkinli yaklaşmakta. Ben de bu yazımda Avrupa’daki uygulamadan kısaca bahsedeceğim.
Peki biz neyi tartışıyoruz? Bu yazımda size bunu anlatmaya çalışacağım. Anlatımımda İngilizce terimleri de gerekli yerlerde kullandım, çünkü daha detay bilgi toplamak isteyenler bu doğru anahtar kelimelerle internette birçok kaynağa ulaşabilir.
Bilgisayar tabanlı buluşların patentlenmesinde iki engel yaklaşımı (two hurdle approach) kullanılmaktadır. Buna göre ilk bakılan “patente uygunluk” (patent eligibility) durumudur. Bilgisayar tabanlı bir buluşa ilişkin olan bir patent başvurusunun istemlerinde bir donanımın (örneğin bilgisayar) varlığından bahsediliyorsa bu şart sağlanmıştır. Bu arada aslında bu şart bilgisayar tabanlı buluşlara has bir kriter de değildir. İçinde bir şekilde bir donanım (elektronik ya da mekanik) barındırmayan bir istem salt bir zihni faaliyeti (mental act) tanımladığı için direk reddedilir.
İkinci engel ise buluş basamağı engelidir. Bu kriter de bilindiği üzere aslında tüm patent başvuruları için geçerlidir ama bilgisayar tabanlı buluşlar da iş biraz daha nasıl diyeyim ikircikli hale gelmektedir.
Bilgisayar tabanlı buluşlara ilişkin buluş basamağı incelemesinde sadece teknik probleme katkı sağlayan unsurlar değerlendirmeye alınmaktadır. Bilgisayar tabanlı buluşlar teknik unsurları (bilgisayar, mobil telefon) ve teknik olmayan unsurları (bilgisayar programı) aynı anda bünyesinde barındırmaktadır ve böyle buluşlara ilişkin buluş basamağı değerlendirmesi Avrupa Patent Ofisi Teknik Temyiz Kurulu’nun 2002 tarihli kararında ortaya konan Comvik Yaklaşımı (Comvik approach) kapsamında gerçekleştirilmektedir. Comvik yaklaşımında sadece teknik problemin çözümüne katkı koyan unsurlar buluş basamağı değerlendirmesine dahil edilmektedir. Bu unsur tek başına teknik olmayan bir unsur dahi olsa (bilgisayar programı gibi) eğer teknik probleme katkı sağlıyorsa değerlendirmeye alınmaktadır.
Bu yaklaşımı iki basit örnekle sizlere açıklamak isterim. Aday özgeçmişlerini taramak suretiyle kriterleri (eğitim, meslek, bölge vb) işverence önceden tanımlanmış bir pozisyona en uygun adayı seçme amaçlı bir yazılıma ilişkin bir patent başvurusunu ele alalım. Patent başvurusunun bağımsız isteminde bu işlemin bir bilgisayar tarafından yapıldığından bahsediliyorsa ilk engel olan patente uygunluk engeli aşılmış demektir. İkinci engel tarafında ise, bu buluş teknikten ziyade idari bir soruna çözüm getirmektedir (işe uygun aday seçim sürecini daha verimli hale getirme). Dolayısıyla ortada çözülen bir teknik problem yoktur, doğal olarak da teknik probleme katkı sağlayan bir unsur da yoktur. Bu durumda inceleme uzmanı ilave bir değerlendirme yapmadan “buluş basamağı kriterinin karşılanmadığı” gerekçesiyle bu patent başvurusunu reddedilecektir.
Böyle bir yazılım için tek yol yazılımın ismini marka tescili, yazılım kodlarını telif hakkı ve kullanıcı ara yüzlerini de yine telif hakkı ya da tasarım tescili ile korumak olacaktır. Tabi ki bu enstrümanlar patent hakkının vereceği geniş bir korumadan ziyade büyük oranda korunan konunun birebir ya da çok benzer kopyalarına karşı bir hukuki koruma sağlayacaktır.
Bir diğer örneğimiz ise bir lazer kesim tezgahının bakım sürecini uzatan ve lazer kesim tezgahına bağlı bir endüstriyel bilgisayar üzerinde bir yazılıma ilişkin bir patent olsun. Bir makinenin bakıma ihtiyaç duyma süresini uzatmak teknik bir problemi çözmektir. Bu durumda inceleme uzmanı bu problemin hangi unsurlarla çözüldüğüne bakacaktır. Farz edelim, bu patent başvurusunun bağımsız isteminde hem teknik unsurlar (bir endüstriyel bilgisayar) hem de teknik olmayan unsurlar (söz konusu endüstriyel bilgisayar üzerinde koşan bir makine kontrol yazılımı ve bir bakım istatistikleri yazılımı) bulunacaktır. İnceleme uzmanı buluş basamağı değerlendirmesi esnasında söz konusu bakım istatistikleri yazılımını dikkate almayacaktır. Çünkü bu yazılım bahsettiğim teknik problemin çözümüne bir katkı sağlamaktan ziyade yine patentlenebilirliğin dışında kalan konulardan olan “bilginin sunumu” yönünde çözüm sağlamaktadır. Diğer taraftan inceleme uzmanı makine kontrol yazılımına ilişkin istemlerde verilen çalışma prensibini (algoritma) dikkate alacak, bu çalışma prensibinin teknikte uzman bir kişi tarafından önceki teknikteki bilgiler ışığında aşikar şekilde ortaya konup konamayacağının analizini yapacak ve buna göre buluş basamağının varlığına ilişkin kararını verecektir.
Yazımın sonuna gelirken bu alandaki güncel bir gelişmeden de sizleri haberdar etmek isterim. Avrupa Patent Ofisi Yüksek Temyiz Kurulu (EBOA) kısa bir süre önce bazı bilgisayar simülasyonlarının patentlenebilmesine ilişkin uzun süredir beklenen kararını açıkladı (G1/19 kararı). Bu karar özetle bilgisayar simülasyonlarına ilişkin patent başvurularının diğer bilgisayar tabanlı buluşlara ilişkin başvurularla aynı şekilde, diğer bir deyişle COMVIK yaklaşımı ile değerlendirilebileceğini belirtiyor. Ben buradan Avrupa Patent Ofisi’nin fiziksel dünya ile direk etkileşmeyen ancak fiziksel dünyadaki bir teknik problemin çözümüne katkı sağlayan veriler üreten bilgisayar simülasyonlarına ve hatta salt yapay zeka algoritmalarına patent verme yönünde bir eğilime girdiği sonucunu çıkarıyorum. Tabi bunu bize gelecekteki kararların yönü daha net gösterecektir. Bir sonraki yazımda bu konuyu daha detaylı şekilde ele alacağım.
Umarım bu yazımla sizlere faydalı bilgiler aktarabilmişimdir.
Sağlıklı ve huzurlu günler diliyorum.
